Brak ustawowego zdefiniowania zawodu psychoterapeuty pociąga za sobą skutek w postaci braku tajemnicy zawodowej. Czy pacjent może czuć się bezpiecznie, w kontekście ujawnianych informacji, że nie dotrą one do niepowołanych osób? Czy psychoterapeutę można przesłuchać w postępowaniu karnym? Czy przeszukanie gabinetu, zarekwirowanie dokumentacji wymaga szczególnych zgód? Dziś o ostrożności w doborze pomocy psychologicznej.
Brak ustawowej definicji psychoterapeuty
Psychoterapeuci, w odróżnieniu od psychologów czy lekarzy świadczących usługi psychoterapeutyczne, nie posiadają ustawowej gwarancji ochrony tajemnicy zawodowej. Nie ma w obowiązujących przepisach jednoznacznego artykułu poświęconego psychoterapeutom (niebędącymi równocześnie psychologami lub lekarzami). Nie oznacza to jednak, że wszystkie informacje przekazywane w gabinecie mogą z łatwością ujrzeć światło dzienne. Niemniej przy doborze specjalisty przez klienta, a z perspektywy świadczeniodawcy, przy wyborze sposobu świadczenia usługi psychoterapeutycznej, warto zastanowić się nad sytuacjami skrajnymi. Nie trudno bowiem sobie wyobrazić, że osoba korzystająca z usług psychoterapeuty może posiadać i ujawniać informacje, będące w spektrum zainteresowania organów ścigania lub stron postępowania cywilnego. Korzystanie z usług psychoterapeuty utożsamiane jest z koniecznością przekazywania informacji prawdziwych, często niepublicznych, intymnych. Jaką gwarancję ma pacjent, że ufając psychoterapeucie, nie naraża się równocześnie na ujawnienie okoliczności, które wolałby pozostawić dla siebie?
Zwolnienie z zachowania tajemnicy psychoterapeuty
Zachowanie tajemnicy przez psychoterapeutę gwarantują przepisy ustawy o prawach pacjenta (art. 14) oraz o ochronie zdrowia psychicznego (jeśli spełniony jest zakres przedmiotowy). W takim wypadku prokurator lub sąd (chcący przesłuchać psychoterapeutę) musi wydać postanowienie o zwolnieniu z tajemnicy, które jest zaskarżalne. Prawo do zaskarżenia postanowienia o zwolnieniu z tajemnicy psychoterapeuty powinno zostać zagwarantowane zarówno usługodawcy jak i klientowi. Jeśli postanowienie stanie się prawomocne – psychoterapeuta (jak każdy inny świadek) będzie miał obowiązek stawić się przed organem procesowym i złożyć zeznania zgodne z prawdą.
Przeszukanie w gabinecie psychoterapeutycznym
Zgodnie z art. 217 § 1 k.p.k., rzeczy mogące stanowić dowód w sprawie lub podlegające zajęciu w celu zabezpieczenia kar majątkowych, środków karnych o charakterze majątkowym albo roszczeń o naprawienie szkody należy wydać na żądanie sądu lub prokuratora, a w wypadkach niecierpiących
zwłoki – także na żądanie Policji lub innego uprawnionego organu. Natomiast rzeczami mogącymi stanowić dowód w sprawie są rzeczy które służyły lub były przeznaczone do popełnienia przestępstwa, zachowały na sobie ślady przestępstwa, pochodzą bezpośrednio lub pośrednio z przestępstwa, mogą
służyć jako środek dowodowy do wykrycia sprawcy czynu lub ustalenia przyczyn i okoliczności przestępstwa albo których posiadanie bez zezwolenia jest zabronione.
Zgodnie z w/w przepisem kodeksu postępowania karnego organ prowadzący postępowanie przygotowawcze może zażądać wydania dokumentów znajdujących się w dyspozycji psychoterapeuty. Prowadzona przez niego dokumentacja nie jest dokumentacją medyczną w rozumieniu przepisów. Czy zatem gabinet psychoterapeutyczny podlega szczególnej ochronie? To pytanie powinni zadać sobie w szczególności psychoterapeuci oraz klienci prowadzący swoją terapię zgodnie z metodami zakładającymi nagrywanie (obrazu z dźwiękiem lub samego dźwięku). Czy takie nagranie, jeśli zostanie zabezpieczone w toku postępowania przygotowawczego, może stanowić dowód w sprawie? Odpowiedź uzależniona jest między innymi od postawy samego psychoterapeuty, w którego gabinecie zarządzono by przeszukanie. Zgodnie z art. 225 k.p.k. „osoba, u której dokonano zatrzymania rzeczy lub u której przeprowadza się przeszukanie, oświadczy, że wydane lub znalezione przy przeszukaniu pismo lub inny
dokument zawiera informacje niejawne lub wiadomości objęte tajemnicą zawodową lub inną tajemnicą prawnie chronioną albo ma charakter osobisty, organ przeproadzający czynność przekazuje niezwłocznie pismo lub inny dokument bez jego odczytania prokuratorowi lub sądowi w opieczętowanym opakowaniu. W takim przypadku dokumenty te, jeśli zawierają tajemnicę zawodową, będą wymagały odrębnego postanowienia o jej uchyleniu. Procedura wygląda podobnie jak przy przesłuchaniu.
Jakkolwiek z punktu widzenia zachowania praw obywatelskich (zagwarantowanych konstytucyjnie) dowody takie nie powinny stanowić źródła obciążenia podejrzanego/oskarżonego, to już dalsze wątpliwości wzbudza np. konfrontowanie wiarygodności świadków z ich depozycjami składanymi w zaufaniu przed psychoterapeutą. Dotyczy to również nagrania spotkania zorganizowanego przy użyciu narzędzi komunikowania się na odległość.
Prawny obowiązek denuncjacji
Na koniec ciekawostka. Psychoterapeuta, posiadający wiarygodną informację o którymś z przestępstw wymienionych w art. 240 k.k., ma prawny obowiązek powiadomienia organów ścigania.
Niezawiadomienie o takim przestępstwie może łączyć się z ponoszeniem przez niego odpowiedzialności karnej.
