Wprowadzenie

W codziennej praktyce farmaceutycznej, specjaliści często stają przed dylematami etycznymi i prawnymi związanymi z wydawaniem leków. Odmowa wydania leku przez farmaceutę to złożony problem, który wymaga dogłębnej analizy zarówno z perspektywy prawa farmaceutycznego, jak i etyki zawodowej. Przypadek odmowy wydania tzw. tabletki „dzień po” przez farmaceutkę, który trafił do rozpatrzenia przez Sąd Najwyższy, wyraźnie ilustruje złożoność tego zagadnienia w Polsce.

Zawód farmaceuty opiera się na szczególnej odpowiedzialności społecznej. Z jednej strony farmaceuta zobowiązany jest do zapewnienia pacjentom dostępu do niezbędnych leków, z drugiej zaś – jako profesjonalista w dziedzinie farmacji – ma prawo do działania zgodnie ze swoją wiedzą fachową. Napięcie między tymi wartościami prowadzi do sytuacji, w których profesjonalne, etyczne i prawne standardy mogą znaleźć się w konflikcie.

Niniejszy artykuł analizuje zagadnienie odmowy wydania leku przez farmaceutę w świetle aktualnych przepisów prawa, orzecznictwa sądowego oraz standardów etycznych, ze szczególnym uwzględnieniem głośnych spraw dotyczących odmowy wydania antykoncepcji awaryjnej, które stały się przedmiotem orzeczeń Sądu Najwyższego.

Ramy prawne dotyczące odmowy wydania leku

Podstawy prawne działania farmaceutów w Polsce

Działalność farmaceutów w Polsce reguluje szereg aktów prawnych, z których najważniejsze to:

1. Ustawa z dnia 6 września 2001 r. Prawo farmaceutyczne
2. Ustawa z dnia 10 grudnia 2020 r. o zawodzie farmaceuty

W ramach tych regulacji określono zarówno obowiązki farmaceuty wobec pacjentów, jak i jego prawa, w tym potencjalną możliwość odmowy wydania leku w określonych okolicznościach.

Przypadki uzasadnionej odmowy wydania leku

Zgodnie z przepisami prawa farmaceutycznego i ustawą o zawodzie farmaceuty, istnieją konkretne sytuacje, w których farmaceuta może lub nawet powinien odmówić wydania leku. Do najważniejszych należą:

1. Zagrożenie życia lub zdrowia pacjenta – gdy farmaceuta na podstawie swojej wiedzy fachowej stwierdza, że wydanie określonego leku może zagrażać życiu lub zdrowiu pacjenta
2. Uzasadnione podejrzenie braku autentyczności recepty – w przypadku wątpliwości co do autentyczności recepty lub podejrzenia jej podrobienia
3. Konieczność zmiany składu leku recepturowego na recepcie do których farmaceuta nie ma uprawnień
4. Upływ terminu od dnia sporządzenia leku – gdy upłynęło co najmniej 6 dni od dnia sporządzenia leku recepturowego
5. Podejrzenie wykorzystania leku do celów pozamedycznych – np. produkcji narkotyków lub innych substancji psychoaktywnych

Przełomowe orzeczenie Sądu Najwyższego (II ZK 44/24)

Istotnym elementem kształtującym interpretację przepisów dotyczących odmowy wydania leków jest najnowsze orzecznictwo sądowe. Szczególną uwagę należy zwrócić na sprawę o sygn. akt II ZK 44/24, dotyczącą Pani mgr farm. D. P. przeciwko orzeczeniu NSA z dnia 17 października 2023 roku sygn. akt AOR 11/23.

Sprawa ta dotyczyła odmowy sprzedaży przez farmaceutkę produktu leczniczego ellaOne tabletki 30 mg (tzw. tabletka „dzień po”), mimo przedstawienia przez pacjentkę prawidłowo wystawionej recepty lekarskiej. Postanowieniem z dnia 9 kwietnia 2025 roku sygn. akt II ZK 44/24 Sąd Najwyższy pozostawił kasację bez rozpoznania oraz obciążył kosztami postępowania farmaceutkę.

Orzeczenie to ma fundamentalne znaczenie dla praktyki farmaceutycznej w Polsce, ponieważ jednoznacznie wskazuje, że farmaceuta nie może odmówić wydania leku wyłącznie na podstawie osobistych przekonań czy klauzuli sumienia, gdy recepta jest prawidłowo wystawiona, a nie zachodzą inne przesłanki uzasadniające odmowę, wskazane w przepisach prawa.

Sąd uznał, że obowiązek realizacji prawidłowo wystawionej recepty stanowi podstawę wykonywania zawodu farmaceuty, a odmowa powinna być oparta wyłącznie na przesłankach merytorycznych związanych z bezpieczeństwem pacjenta lub formalnych nieprawidłowościach w recepcie.

Implikacje dla praktyki farmaceutycznej

Opisane orzeczenie Sądu Najwyższego ma daleko idące konsekwencje dla codziennej praktyki zawodowej farmaceutów. Przede wszystkim wzmacnia ono pozycję pacjenta w systemie ochrony zdrowia, gwarantując dostęp do przepisanych leków. Jednocześnie klaryfikuje zakres autonomii zawodowej farmaceuty, wskazując, że nie obejmuje ona możliwości odmowy wydania leku z przyczyn światopoglądowych.

Farmaceuci powinni więc pamiętać, że ich rola w systemie ochrony zdrowia wymaga zarówno fachowej wiedzy, jak i poszanowania praw pacjenta do uzyskania przepisanego leku. Odmowa wydania leku musi być zawsze oparta na konkretnych, obiektywnych przesłankach medycznych lub formalnych, a nie na osobistych przekonaniach.

Podsumowanie

Prawo farmaceutyczne w Polsce jasno określa sytuacje, w których farmaceuta może odmówić wydania leku. Najnowsze orzecznictwo Sądu Najwyższego potwierdza, że zakres tej autonomii zawodowej jest ograniczony dobrem i prawami pacjenta. Farmaceuta, jako osoba wykonująca zawód zaufania publicznego, musi balansować między swoją wiedzą fachową a obowiązkiem realizacji prawidłowo wystawionych recept, co w praktyce oznacza, że osobiste przekonania nie mogą stanowić podstawy do odmowy wydania leku.