W ostatnim odcinku cyklu o zaufaniu do lekarza, przyjrzymy się ostatniemu z zarysowanych wcześniej wymiarów zaufania, czyli perspektywie zaufania do zawodu lekarza i korporacji lekarskiej (samorządu lekarskiego). Podobnie jak perspektywa zaufania do medycyny, jest to perspektywa szeroka, która wpływa w istotny sposób na postrzeganie zaufania konkretnego pacjenta do konkretnego lekarza.
Jak zdefiniować zaufanie w tym wymiarze? Można powiedzieć, że zaufanie w relacji społeczeństwo-zawód lekarza to wiara społeczeństwa w uczciwość, i kompetencje lekarzy jako grupy zawodowej zaufania publicznego, która chroni godność zawodu lekarza, będącą dobrem wspólnym przynależnym wszystkim lekarzom, poprzez etyczne i profesjonalne wykonywanie zawodu. Zaufanie w tym wymiarze opiera się na społecznym przekonaniu, że korporacja lekarska, poprzez mechanizmy samoregulacji oraz sądownictwo dyscyplinarne, skutecznie eliminuje zachowania podważające etykę zawodową i w ten sposób wpływa na stabilizację postrzegania zawodu lekarza.
Jeśli chodzi o przepisy, które wpływają na wzmocnienie zaufania w tym wymiarze, to tutaj sytuacja jest prosta, bo zasadniczo cały Kodeks Etyki Lekarskiej (KEL) zawiera przepisy określające jak zachowywać się powinna osoba wykonująca zawód lekarza, jakimi standardami w kwestii etycznej powinna się posługiwać, a także w jaki sposób dbać o relacje z pacjentami, współpracownikami i społeczeństwem, aby utrzymać wysoki poziom etyczny i zawodowy. Kodeks przyjęty przez Naczelną Izbę Lekarską i obowiązujący w aktualnej, znowelizowanej wersji od 1 stycznia 2025 r., reguluje ogólnie zasady postępowania lekarzy w codziennej praktyce, obejmując m.in. przyrzeczenie lekarskie jako wstępny manifest etyczny, część ogólną definiującą źródła etyki i podstawowe zobowiązania, a także szczegółowe regulacje dotyczące relacji lekarz-pacjent, relacji między lekarzami, eksperymentów medycznych, reklamy usług czy udziału w mediach. KEL obejmuje także mechanizmy związane z odpowiedzialnością zawodową lekarzy za naruszenie zasad etyki.
W tym miejscu zwrócę uwagę na niektóre, fundamentalne dla kwestii wzmacniania zaufania do zawodu przepisy KEL. Zgodnie z przepisem art. 1.ust. 1 zasady etyki lekarskiej wynikają z ogólnych norm etycznych. Jest to przepis, który osadza etykę lekarską w ogólnej etyce obowiązującej w społeczeństwie. KEL nie jest zatem zbiorem abstrakcyjnych reguł, ale jest to zbiór reguł powszechnie akceptowanych, takich jak szacunek do życia i godności człowieka. Kolejny przepis art. 1.ust. 2 wskazuje, że KEL zobowiązuje lekarza do przestrzegania praw człowieka. Jest to zatem przepis, który wprost wyraża osadzenie etyki zawodowej w kontekście humanitaryzmu i praw człowieka. Z drugiej części przepisu art. 1.ust. 2 oraz z przepisu art. 1 ust. 3 KEL wynika konieczność dbałości o godność zawodową lekarza. Z przepisów tych wynika, że naruszeniem godności zawodu jest postępowanie lekarza, które podważa zaufanie do zawodu. Jak zatem widać, zaufanie staje się kluczowym pojęciem dla oceny zachowań poszczególnych lekarzy w świetle przepisów KEL. Naruszeniem zaufania do lekarza może być każde jego działanie realizowane wbrew przepisom KEL, niezgodnie z zasadami staranności zawodowej lub niezgodne z aktualną wiedzą medyczną, a więc jest to działanie wbrew podstawowym obowiązkom lekarza wyrażonym w art. 4 Ustawy o zawodzie lekarza i lekarza dentysty.
Podsumowując, przepisy Kodeksu Etyki Lekarskiej, zakorzenione w ogólnych normach etycznych i prawach człowieka mogą wzmagać wiarę w uczciwość i realizowanie misji społecznej członków korporacji lekarskiej. Przepisy te nie tylko definiują standardy postępowania lekarzy, ale także aktywnie chronią godność zawodu poprzez mechanizmy zapobiegające naruszeniom zaufania. W ten sposób przepisy KEL budują most między indywidualnymi działaniami lekarzy a zbiorowym wizerunkiem profesji. Jest bardzo dużo sytuacji, w których organy samorządu lekarskiego stosując przepisy KEL eliminują z rynku praktyki niegodne lekarza i to jest na plus dla relacji zaufania między korporacją a społeczeństwem. Jest jednak także wiele kontrowersji, które idą w poprzek oczekiwaniom społecznym np. w kontekście gwarantowanej przepisami KEL swobody wyboru w zakresie metod postępowania przez lekarza, oraz oceny tego czym jest aktualna wiedza medyczna. O konkretnych sprawach i kontrowersjach napiszę już w innym miejscu.
