Podjęcie leczenia bez zgody pacjenta jest, co do zasady, niedopuszczalne. Choć prawo wymaga pisemnej zgody jedynie na zabieg operacyjny i metody leczenia lub diagnostyki stwarzające podwyższone ryzyko, to warto stosować w praktyce lekarskiej proste formularze zgody na leczenie także w innych przypadkach.

Ustawa o zawodach lekarza i lekarza dentysty w art. 32 i nast. wyjaśnia, że lekarz może przeprowadzić badanie lub udzielić innych świadczeń zdrowotnych po wyrażeniu zgody przez pacjenta, chyba, że zwłoka w jej udzieleniu mogłaby skutkować utratą życia, ciężkim uszkodzeniem ciała lub ciężkim rozstrojem zdrowia. Obowiązkowi lekarza odpowiada uprawnienie pacjenta. Zgodnie z art. 17 i 18 Ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta, pacjent ma prawo do wyrażenia zgody na przeprowadzenie każdego badania lub udzielenia innych świadczeń zdrowotnych, w tym – na piśmie – w przypadku zabiegu operacyjnego albo zastosowania metody leczenia lub diagnostyki stwarzającej podwyższone ryzyko. W związku z tym, w interesie samego ośrodka medycznego jest zadbanie o uregulowanie sposobu wyrażania zgody pacjenta na leczenie.

Omówienie sposobu leczenia, ścieżki diagnostyczno-terapeutycznej przy okazji udzielania zgody można wykorzystać do zbudowania zaufania pacjenta wobec lekarza. Natomiast gdyby zaufanie to zostało nadwerężone i pacjent wystąpiłby z pretensjami lub roszczeniami prawnymi, potwierdzenie na piśmie udzielonej zgody stanowić będzie istotny dowód właściwego postępowania specjalisty. Pod warunkiem jednak, że formularz zgody będzie dobrze przemyślany. Musi być przede wszystkim napisany zrozumiałym językiem. Natomiast zastanawiając się nad stopniem precyzji postanowień takiej zgody, należy wziąć pod uwagę z jednej strony to, by zawrzeć w tekście dające się przewidzieć badania i sposoby leczenia, a z drugiej to, by rozszerzenie postępowania o zabiegi, których potrzeba ujawni się w przyszłości, nie powodowało konieczności podpisywania za każdym razem kolejnej zgody. Zbyt szczegółowe wyliczenie świadczeń w pisemnej zgodzie będzie stwarzało domniemanie, że pacjent wyraził zgodę tylko na te zabiegi, które zostały zapisane. Pisemna forma udzielania zgody może wówczas być uznana za wymaganą także w odniesieniu do nieuwzględnionych pierwotnie zabiegów, co do których prawo nie stawia takich wymogów. Ponadto, zapisywanie w formularzu zgody takich badań i leczenia, których możliwość zastosowania jest czysto hipotetyczna, zmniejsza czytelność druku i niepotrzebnie wzmaga w pacjencie obawy.

Użycie większej czcionki i zadbanie o przejrzystość tekstu ułatwi korzystanie z formularzy starszym pacjentom. Dla grup pacjentów o szczególnych potrzebach warto rozważyć takie rozwiązania organizacyjne, jak odczytanie na głos przez pracownika ośrodka medycznego treści dokumentu lub wręcz stworzenie formularzy w alfabecie Braille’a.

Tekst zgody powinien też być dostosowany do warunków udzielania świadczeń w konkretnym ośrodku medycznym. Istotne przy tym będzie, czy pacjentem będą zajmować się liczni specjaliści. Warto też zastanowić się nad odpowiednim momentem, sposobem zapewnienia bezpieczeństwa przy omawianiu sposobu leczenia i udzielania na niego zgody.